ထရိုးလ်လုပ်ခြင်း – စည်းကမ်းဖောက်ဖျက်ခြင်းလား၊ အပျော်အပျက်စနောက်ခြင်းလား (သို့မဟုတ်) အနှောင့်အယှက်ပေးခြင်းသက်သက်လား

“ဒါတွေအကုန်လုံးကို ငါဖတ်မနေတော့ဘူး ဒါပေမဲ့ ငါလိုးမခြူးမေပိုင် လူလိမ်ကြီး”

ထိုမှတ်ချက်ကို Facebook ပေါ်တွင်ချန်ထားခဲ့စဥ်က ကျွန်မချက်ချင်းမတွေ့ခဲ့ပါ။ မိတ်ဆွေတစ်ယောက်က မှတ်ချက်ကို screenshot ရိုက်ကာပုံကူးယူထားပြီး မက်ဆေ့မှတဆင့် ကျွန်မထံသို့ နောက်တစ်နေ့ လှမ်းပို့တော့မှသာလျှင်သိခဲ့ရသည်။ ထိုမှတ်ချက်ချန်ထားခဲ့သူကို “ဂျွန်”ဟူ၍ ဤဆောင်းပါးထဲတွင် အမည်လွှဲတစ်ခုနှင့်ခေါ်ဝေါ်သွားပါမည်။ ဂျွန်တစ်ယောက် ယခုကဲ့သို့ညစ်ညမ်းရိုင်းစိုင်းလှသောအဆဲအဆိုမှတ်ချက်တစ်ခုကို ၄င်း၏နာမည်ရင်းနှင့် Facebook အကောင့်ကြီးကိုသုံးခဲ့သော်ငြားလည်း ဂျွန်သည်ကျွန်မ၏ပို့စ်တစ်ခုခုအောက်မှာ ထိုမှတ်ချက်ကိုချန်ထားခဲ့ရလောက်အောင်တော့ အတင့်မရဲလှပေ။ အခြားသူတစ်ယောက်က ကျွန်မ၏စာရေးသားချက်တစ်ခုကိုတုံ့ပြန်ထားသောပို့စ်တစ်ခုအောက်တွင်သာ ထိုမှတ်ချက်ကိုချန်ထားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ Screenshot ပုံကိုမြင်လျှင်မြင်ချင်းကတည်းက ဂျွန်၏နာမည်ကို ကျွန်မချက်ချင်းအမှတ်ရမိခဲ့သည်။ ဂျွန်သည် အသက် ၃၀ နှောင်းပိုင်းခန့် (သို့) ၄၀ ကျော်ခါစအရွယ်ရှိသော cishet လူဖြူယောင်္ကျားတစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ပစိဖိတ်ကမ်းဒေသတွင်တည်ရှိသောတက္ကသိုလ်တစ်ခုတွင် ကျွန်မ၏မိခင်မြေဖြစ်သော မြန်မာပြည်အကြောင်းကိုသုတေသနပြုလုပ်ရန် ပါရဂူတန်းတက်ရောက်နေသောကျောင်းသားတစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ မြန်မာလူမှုကွန်ယက်သုံးစွဲသူများ၏ပို့စ်များအောက်တွင် အမြဲလိုလို ကသိကအောက်ဖြစ်စေသောမှတ်ချက်များရေးကာ မြန်မာပြည်ရေးရာများနှင့်ပတ်သက်သောဆွေးနွေးမှုများတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်လေ့ရှိသောသူတစ်ယောက်အနေဖြင့် ဂျွန်သည် အွန်လိုင်းပေါ်က စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စရာ ထရိုးလ် (အပြောင်အပျက်သမား) တစ်ယောက်အဖြစ် နာမည်ဆိုးနှင့်ကျော်ကြားလှသည်။[၁] ပညာရှင်ဆိုသည်ထက် ထရိုးလ် (အပြောင်အပျက်သမား) တစ်ယောက်ဟု ဂျွန်ကိုအမည်မှည့်ရလျှင် ပိုမှန်မည်ထင်သည်။ အင်တာနက်သည် ဂျွန်၏ကစားကွင်းကြီးတစ်ခုဖြစ်သည်။ မြန်မာလူမျိုးများသည် ဂျွန်၏ပစ်မှတ်များဖြစ်သည်။ Facebook ပေါ်တွင် ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းဖြင့် ဂျွန်တစ်ယောက် သူ့ကိုယ်သူအပျင်းဖြေပုံပေါ်သည်။

အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားဖြင့်ချန်ထားရစ်ခဲ့သော ဂျွန်၏အထက်ကမှတ်ချက်သည် ကျွန်မနှင့် ထိုမှတ်ချက်ချန်ထားခဲ့ရာမူရင်းပို့စ်ကိုရေးသားသူအခြားမြန်မာလူမျိုးတစ်ယောက်ကြားက မြန်မာဘာသာစကားဖြင့်ကူးလူးဆက်ဆံဆွေးနွေးနေသောဒစ်ဂျစ်တယ်စကားဝိုင်းသို့ မည်သည်မှ ထဲထဲဝင်ဝင်အကျိုးတစ်စုံတစ်ရာမပြုခဲ့ပေ။ ထိုမှတ်ချက်သည် မြန်မာလူမျိုးများ၊ မြန်မာပြည်မှပညာရှင်များနှင့်တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများကို ထရိုးလ်လုပ်ရန်၊ ကပြောင်ကပျက်လုပ်ရန် ဂျွန်၏နောက်ထပ်ကြိုးစားမှုတစ်ခုသာဖြစ်ခဲ့သည်။ မကြာသေးခင်အချိန်ကမှ ပါရဂူဘွဲ့ကိုရရှိခဲ့သော ရွှေ့ပြောင်းအခြေချပထမမျိုးဆက်နှင့် မိန်းမတစ်ယောက်ဟုအများကအမြင်ခံရသောသူတစ်ယောက်အနေဖြင့် ကျွန်မသည်လည်း ဂျွန်၏ရေဒါစက်ကွင်းအတွင်းသို့ ယခုချိန်မှာကျရောက်လာပုံပေါ်သည်။ ထိုအခါ ဂျွန်ကဲ့သို့သောထရိုးလ်များနှင့် ကျွန်မတို့ မည်ကဲ့သို့ပေါင်းသင်းဆက်ဆံသင့်သနည်း။ ထရိုးလ်လုပ်ခြင်း၏ လူမှုလုပ်ငန်းစဥ်က မည်သည်ဖြစ်သနည်း။ စနစ်တကျဘေးဖယ်ခံထားရသောသူများအတွက် ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းသည် မိမိကိုယ်ကိုပြန်လည်ခွန်အားရှိစေသောအလုပ်တစ်ခုဖြစ်နေနိုင်သနည်း။ ယခုအဖြစ်ကဲ့သို့ အွန်လိုင်းပေါ်တွင်တွေ့ကြုံနေကြရသောအန္တရာယ်နှင့်အနှောင့်အယှက်ပြုခြင်းများကို မည်သို့သောနည်းလမ်းများကိုအသုံးပြု၍လျှော့ချနိုင်မည်နည်း။

ပုံစာ (၁) –  ကျွန်မ၏မြန်မာဘာသာဖြင့်ရေးသားခဲ့သောစာရေးသားချက်တစ်ခုကို မြန်မာဘာသာဖြင့်တုံ့ပြန်ထားသောပို့စ်တစ်ခုအောက်တွင် ဂျွန်ချန်ထားခဲ့သော ထရိုးလ်မှတ်ချက် screenshot ပုံ။ မက်ဆေ့မှတဆင့် မြန်မာမိတ်ဆွေတစ်ဦးမှ ကျွန်မအားပေးပို့ပေးသည်. (ဤပုံကို ဂျွန်လ ၂၉ ရက်၊ ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် ရယူခဲ့သည်။)

စိတ်ကသိကအောက်ဖြစ်အောင်လုပ်ကြသူထရိုးလ်များ

စကန်ဒေနေးဗီးယန်းရိုးရာပုံပြင်များထဲမှ ဂူအောင်းနေထိုင်လေ့ရှိကြသော လူပုကလေး (သို့) သတ္တဝါအကောင်ကြီးတစ်ကောင်ဆိုသော မူရင်းအဓိပ္ပါယ်မှဆင်းသက်လာသောဝေါဟာရတစ်ခုဖြစ်သည့် “ထရိုးလ်” ကို အင်တာနက်ခေတ်တွင် “အွန်လိုင်းပေါ်၌ အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေသော၊ အကြောင်းအရာနှင့်မပတ်သက်သော (သို့) ရန်လိုသောမှတ်ချက်များ (သို့) အခြားသော အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေသော content များကိုရေးသားခြင်းဖြင့် အခြားလူများအား ဖျက်လိုဖျက်ဆီးပြုခြင်း” ဟု အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုလာကြသည်။ Merriam-Webster အဘိဓာန်မှ  ထရိုးလ်၏ရှည်လျားလှသောအဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်များထဲ၌ “အနှောင့်အယှက်ပြုခြင်း၊ ဝေဖန်ကဲ့ရဲ့ခြင်း၊ (သို့) (တစ်စုံတစ်ယောက်အား)  ဆန့်ကျင့်တိုက်ခိုက်ရာ၌ မခံမရပ်နိုင်လောက်‌အောင် နာမည်ညှိုးနွမ်းစေသော (သို့) လှောင်ပြောင်ပျက်ရယ်ပြုသောစာတန်းများ၊ ပို့စ်တင်ခြင်းများနှင့် အခြားလုပ်ဆောင်မှုများအား အထူးသဖြင့်အသုံးပြုခြင်း” အစရှိသည်သဖြင့် အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် ထရိုးလုပ်ခြင်းကို လူနည်းစုတစ်စုမှ ပျင်းရိသောကြောင့် (သို့) တစ်ပါးသူကိုနာကျင်စေရန် ပြုလုပ်ရာမှခံစားရလေ့ရှိသောစိတ်ကျေနပ်မှုကိုနှစ်ခြိုက်သောကြောင့်သော်လည်းကောင်း (Pfattheicher နှင့်အများ ၂၀၂၁)၊ လူ့ဘောင်တစ်ခုလုံးအတွင်း၌သမာရိုးကျဖြစ်ပျက်နေသောအရာများအားလုံးသည် မည်သည့်အဓိပ္ပါယ်အနှစ်သာရမရှိဟုယူဆသောနီဟိုင်းလစ်ဇင် (nihilism) သဘောတရားကြောင့်သော်လည်းကောင်း (Owen နှင့်အများ ၂၀၁၇)၊ သို့မဟုတ် အပျော်အပျက်တစ်ခုအနေဖြင့်သော်လည်းကောင်း (Backels နှင့်အများ ၂၀၁၄) ပြုကျင့်လေ့ရှိသော လူမှုပေါင်းသင်းဆက်ဆံ‌ရေးများနှင့်ဆန့်ကျင့်ဘက်ကျသောအပြုအမူတစ်ခုဟု သီအိုရီထုတ်ထားကြသည်။

မြန်မာလူမျိုးတော်တော်များများအဖို့ အွန်လိုင်းပေါ်ကထရိုးလ်များသည် အသစ်အဆန်းတော့မဟုတ်ချေ။ ထရိုးလ်များ၏အမူအထနှင့်သွင်ပြင်လက္ခဏာများသည် မြန်မာရိုးရာဓလေ့တွင် နှစ်ပေါင်းများစွာကျင့်သုံးလာခဲ့ပြီးဖြစ်သော နိုင်ငံရေးသရော်ပြုချက်များနှင့်ဆင်တူနေကြသည်။ အခြားသောဆောင်းပါးများထဲတွင် ကျွန်မရေးသားခဲ့ဖူးပြီးခဲ့သကဲ့သို့ (ခြူးမေပိုင် ၂၀၂၀) နိုင်ငံရေးသရော်ပြုချက်များနှင့် နိုင်ငံရေးကိုသရော်ကြသူများသည် ဇာတ်သဘင်၊ ကာတွန်း၊ ကဗျာ၊ စာပေ၊ သီချင်းအစရှိသော ရိုးရာဓလေ့ဖော်ပြချက်များကိုအသုံးပြုကာ လူထုကိုဖိနှိပ်နေသောစစ်တပ်အာဏာရှင်စနစ်များနှင့် အာဏာရူးအီလစ်များကိုလှောင်ပြောင်လေ့ရှိကြသည်။ ၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းပြီးခါစကာလ လတ်တ‌လောအခြေအနေတွင်လည်း နိုင်ငံရေးသရော်ချက်များသည် လူမှုကွန်ယက်စာမျက်နှာများပေါ်တွင် deepfake များ၊ meme များနှင့် စကားလုံးများကိုဆော့ကစားခြင်းများအစရှိသည့် ဒစ်ဂျစ်တယ်အသွင်အပြင်အသစ်များအနေဖြင့်ပြန်လည်ပေါ်ပေါက်လာနေကြပြီဖြစ်သည်။ ထိုမြန်မာနိုင်ငံရေးသရော်ချက်များသည်လည်း “အခြားအွန်လိုင်းပလက်ဖောင်းသုံးစွဲသူများထံမှ တုံ့ပြန်ချက်များဖြစ်လာစေရန် တမင်ကြိုးစားထားသော၊ လှည့်စားနိုင်စွမ်းရှိသော စနောက်မှုအားထုတ်ချက်များ” ဖြစ်၍ ဤအမူအကျင့်များသည်လည်း ထရိုးလ်လုပ်ခြင်း၏သွင်ပြင်လက္ခဏာများကို ဖော်ဆောင်နေကြသည်ဟု Maja Golf-Papez နှင့် Ekant Veer (၂၀၁၇) မှ ရေးသားထားသည်။

မြန်မာ့လူမှုကွန်ယက်စာမျက်နှာများပေါ်မှ စစ်အာဏာသိမ်းမှုကိုဆန့်ကျင့်သောတက်ကြွလှုပ်ရှားမှုများအကြောင်းသုတေသနပြုခဲ့သော ကျွန်မ၏ပါရဂူတန်းစာတမ်းတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသည်လည်း လက်ရှိမြန်မာ့နိုင်ငံရေးလောကထဲမှ ဒစ်ဂျစ်တယ်နိုင်ငံရေးသရော်ခြင်းများ၏ဖြစ်စဥ်ကိုလေ့လာခဲ့သည်။ ဥပမာပြရလျှင် “နီပေါ Troller” ဟုခေါ်သောအကောင့်တစ်ခုမှ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးတစ်ရက် ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၂ ရက်နေ့တွင်ဝေမျှခဲ့သောပို့စ်တစ်ခုတွင် ထင်ထင်ရှားရှားတွေ့ရနိုင်သည်။ NLD ပါတီအရောင်ဖြစ်သောအနီရောင်၊ နီပေါ (သို့) “ပေါကြောင်ကြောင် အနီ” ဟူသောစကားလုံးများက အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့်၄င်း၏ပါတီတို့ကို မျက်စိစုံမှိတ်ယုံကြည်ထောက်ခံကြသူများကို လှောင်ပြောင်ထားသည်။ အောက်ပါပို့စ်ထဲ၌ နီပေါ Troller က အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုထောက်ခံသောအနေဖြင့် ၄င်းတို့၏ profile ပုံများကို အနီရောင်ပြောင်းခဲ့ကြသော NLD နှင့်အောင်ဆန်းစုကြည်နောက်လိုက်သူများကို “ဗုံးထောင်လည်း မဲပေးမယ်ဆိုတဲ့ အသည်းလေးတို့ရေ ခေါင်းဆောင် မေမေ အဖမ်းခံရတာတောင် ပလုံဖိုင်ချိန်းရုံပဲလား #ပြောမိပြန်ပီ” ဟူ၍စောင်းမြောင်းပြောဆိုထားသည်။

နီပေါဟူသောအခေါ်အဝေါ်သည် အာဝဇ္ဇန်းရွှင်ရွှင်နှင့် အပြောင်အပျက်ပြုထားသည်။ နီပေါဆိုသောစကားလုံးကိုအသုံးပြုကာ မည်သို့မျှမေးခွန်းမထုတ်ဘဲ အောင်ဆန်းစုကြည်နောက်ကိုသာလိုက်ကြသူများကို ခေါ်ဝေါ်၍ရသကဲ့သို့ ရိုဟင်ဂျာမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု၊ လူတန်းစားမညီမျှမှုများ၊ လူမျိုးရေးနှင့်ဘာသာရေးအခြေပြုခွဲခြားဆက်ဆံရေးများကိုလျစ်လျှူရှုထားဆဲဖြစ်သော လက်ရှိနိုင်ငံရေးကိုမကျေနပ်ကြသောလက်ဝဲသမားများကလည်း ထိုစကားလုံးကိုအသုံးပြုနိုင်သည်။ တစ်ဘက်တွင်လည်း စစ်တပ်ထောက်ခံသူများ၊ စစ်တပ်နှင့်ပလဲနံပသင့်သူများကလည်း ထိုစကားလုံးကို အလွယ်တကူသုံးစွဲကာ ဒီမိုကရေစီလိုလားသောနိုင်ငံသူနိုင်ငံသားများကို ၄င်းတို့စိတ်ကျေနပ်မှုရရန်လှောင်ပြောင်သရော်၍ရသည်။

ပုံစာ (၂) – “နီပေါ Troller” ဟုအမည်ရသော Facebook စာမျက်နှာမှ အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် NLD ပါတီကိုထောက်ခံကြသူများအား လှောင်ပြောင်သောပို့စ်တစ်ခုကိုတင်ခဲ့သည်။ ပုံတွင် မြန်မာအမျိုးသားများ ပွဲလမ်းသဘင်နှင့်အရေးကြီးသောအခမ်းအနားများတွင်ဝတ်ဆင်လေ့ရှိသော၊ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံရေးနှင့်ပတ်သတ်သောပွဲလမ်းသဘင်အခင်းအကျင်းများတွင် နိုင်ငံရေးသမားအမျိုးသားများဝတ်ဆင်လေ့ရှိသော မြန်မာ့ရိုးရာခေါင်းပေါင်းတစ်ခုပါဝင်သည်။ ပုံအပေါ်မှစာသားသည် “Troller” ဟုရေးသားထားပြီး ပုံနောက်ခံအရောင်ကို NLD ပါတီ၏သင်္ကေတအရောင်အနီရောင်ခြယ်ထားသည်။ (ဤပုံကို စက်တင်ဘာလ ၂၇ ရက်နေ့၊ ၂၀၂၃ ခုနှစ်တွင်ရယူခဲ့သည်။)

ထိန်းမနိုင်သိမ်းနိုင်ဖြစ်လာသော ထရိုးလ်လုပ်ခြင်း

ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းသည် အားကြီးလှသည်။ ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းအားဖြင့် အပြစ်ဒဏ်ပေးခံရခြင်းမှသွယ်ဝိုက်ရှောင်ရှားနိုင်သည်သာမက တစ်ပြိုင်နက်တည်းတွင်လည်း အာဏာရှိသူများနှင့် အစိုးရမင်းများပုံသွင်းထားသောဇာတ်ကြောင်းများကို ကလန်ကဆန်ကမောက်ကမဖြစ်စေနိုင်သည်။ “မျက်ခုံးမွှေးစင်္ကြန်လျှောက်” သို့မဟုတ် “ဆူးလှည်းကြီးမောင်းလာသလို” အစရှိသောမြန်မာဓလေ့စကားအသုံးအနှုန်းများကလည်း ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းအနှစ်သာရကို ကွက်ကွက်ကွင်းကွင်းသိသာထင်ရှားစေသည်။ လူတစ်ယောက်က ၄င်း၏မျက်ခုံးမွှေးပေါ်ကအရာတစ်ခုကို မျက်စိနှင့်မမြင်နိုင်၊ ခံစားချက်ဖြင့်သာခံစား၍ရသည်။ ဆူးခက်များအပြည့်တင်လာသောလှည်းတစ်စီးသည် ၄င်းမောင်းနှင်လာရာလမ်းတစ်လျှောက်ကလူများကို ငြိတွယ်ကုတ်ခြစ်နိုင်သည်။ ထို့အတူ ထရိုးလ်လုပ်ခြင်း၏ရှေ့နောက်မလွတ်ခြင်းနှင့် မည်သည်ကိုဆိုလိုမှန်းမရေရာခြင်းတို့ကြောင့်  ထရိုးလ်လုပ်သူကို ၄င်းကျူးလွန်သောအမှုနှင့် လက်ပူးလက်ကျပ်စွပ်စွဲ၍မရပေ။ “လက်တစ်လုံးကြား” ဆိုသောနောက်ထပ်မြန်မာဓလေ့စကားတစ်ခွန်းကလည်း ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းအပြုအမူ၏ အမှန်နှင့်အမှားအချင်းချင်းရုတ်ချင်းပြောင်းလဲလိုက်နိုင်စွမ်းကိုမြင်သာစေလှသည်။ ဤမြန်မာဓလေ့စကားများအားလုံးသည် ထရိုးလ်တစ်ယောက်၏အကျင့်စာရိတ္တကို အချိန်မရွေးရုပ်ပြောင်းရုပ်လွဲလုပ်နိုင်စွမ်းနှင့် မျက်နှာချင်းဆိုင်မေးမြန်းခံရသည့်တိုင်အောင် မရေမရာမသေမချာဖြင့်မယုတ်မလွန်နေနိုင်စွမ်းတို့ကိုဖော်ကျူးနေကြသည်။

သို့သော် အားနည်းသူများ၏လက်နက်ဟုမှတ်ယူလေ့ရှိကြသော နိုင်ငံရေးသရော်ချက်နှင့်ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းများကို အာဏာရှိပြီးသားအီလစ်များနှင့် မိန်းမမုန်းတီးသူယောင်္ကျားများက အလွဲသုံးစားပြုလုပ်လာသောအခါ မည်သို့လုပ်ကြမည်နည်း။ တမင်ရွဲ့ကာစောင်းမြောင်းလုပ်သောထရိုးလ်များ၊ အထူးသဖြင့် အစွန်းရောက်လက်ယာအယူအဆများ၊ လူမျိုးရေးခွဲခြားခြင်း၊ လိင်အခြေပြုခွဲခြားခြင်းနှင့် ဒစ်ဂျစ်တယ် လူမည်းမိန်းမမုန်းတီးခြင်း (misogynoir) (Bailey ၂၀၂၁၊ Ortiz ၂၀၂၀၊ Herring နှင့်အများ ၂၀၀၂) တို့လှုံ့ဆော်လိုက်သောကြောင့် ဖြစ်ပွားနေသောအွန်လိုင်းပေါ်မှအနှောင့်အယှက်ပြုခြင်း၊ ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းနှင့် ဆိုက်ဘာအကြမ်းဖက်ခြင်းကို စောင့်ကြည့်၊ ထိန်းချုပ်၊ စိစစ်ရမည်မှာခက်ခဲလှပေသည်။ မိန်းမသွင်ပြင်လက္ခဏာရှိသော ဖီမီနင့်စာရေးသူနှင့်ပညာရှင်တစ်ယောက်အနေဖြင့် ကျွန်မကိုယ်တိုင်လည်း မိန်းမမုန်းတီးသော အထူးသဖြင့် cishet လူဖြူယောင်္ကျားထရိုးလ်များနှင့်တွေ့ကြုံခဲ့ရဖူးပြီးဖြစ်သည်။ အချို့သည် ဖြစ်တည်မှု (identity) ကို အခြေခံသောအနှောင့်အယှက်များကိုအသုံးပြုကာ ကျွန်မ၏နာမည်၊ ဂျန်ဒါနှင့်လူမျိုးရေးကို လှောင်ပြောင်သရော်ကြသည်။ အချို့ကတော့ ကျွန်မ၏စာအရေးအသားများကိုနှိမ်ချကာ အကယ်ဒါးမီးယားရပ်ဝန်းမှကျွန်မကိုထုတ်ပယ်ကြရန်တောင်းဆိုကြသည်။ ကျွန်မကြုံတွေ့ခဲ့ရသောထရိုးလ်များသည် ကျွန်မ၏ခန္ဓာကိုယ်ကျန်းမာရေးကိုထိခိုက်စေရလောက်သည်အထိ အစွန်းရောက်မဆိုးရွားသေးသော်လည်း စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ခံစားချက်ဆိုင်ရာကျန်းမာရေးများကိုထိခိုက်စေသောထိုထရိုးလ်များနှင့်ပတ်သက်လာလျှင် မည်သည့်အရာမှ တန်ပြန်လုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်းမရှိဆိုသည်မှာ အမှန်စင်စစ်ပေလောဟု ကျွန်မအံ့အားသင့်မိသည်။ မိန်းမများ၊ လူဖြူမဟုတ်သူများနှင့် ဘေးဖယ်ခံထားရသူများကို အနှောင့်အယှက်ပြုနေကြသော (cishet လူဖြူယောင်္ကျား) ထရိုးလ်များကို အမှန်တကယ်ပင် ဘာဆိုဘာမျှကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းမရှိတော့ချေလော။

ပုံစာ (၃) – ကျွန်မတွဲဖက်ရေးသားခဲ့သော “လူဖြူဘားမားအိတ်စ်ပတ်များအား အာခံပြန်ပြောခြင်း” ဟုသောစာတမ်းကိုအခြေခံကာ ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် ဟာဝိုင်အီပြည်နယ် မနိုအာမြို့တက္ကသိုလ်၌ကျင်းပခဲ့သော အကြိမ် (၂၀) မြောက် နိုင်ငံတကာ ဘွဲ့လွန်ကျောင်းသားကျောင်းသူများအစည်းအဝေးတွင် စာတမ်းဖတ်ခြင်းကိုရိုက်ကူးထားသောဗွီဒီယိုဘလော့တစ်ခုအောက်တွင် “rogerrogerdc” ဟုသောအကောင့်မှ အများမြင်ရန်ချန်ထားခဲ့သောမှတ်ချက်တစ်ခု။ ထိုစာတမ်းသည် အစည်းအဝေး၌ အထူးချွန်ဆုံးဆုချီးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ (ဤပုံကို ဂျွန်လ ၂၈ ရက်နေ့၊ ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် ရယူခဲ့သည်။)

ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းဖြင့် အန္တရာယ်လျှော့ချခြင်း

ထိုမေးခွန်းက ကျွန်မကို ဒေါက်တာ KáLyn Coghill ၏ “လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်း၏ ဒစ်ဂျစ်တယ် Misogynoir နှင့် အွန်လိုင်းအန္တရာယ်လျှော့ချခြင်းအ‌လေ့အထများ” ဆိုသော လူမည်းမိန်းမရာဒီကယ်များ (Black Women Radicals) နှင့် လူမည်းဖီမီနင့်နိုင်ငံရေးအတွက်ကျောင်း (The School for Black Feminist Politics) တို့မှစီစဥ်သော အများပြည်သူအတွက်သင်ကြားပို့ချချက်တစ်ခုစီသို့ လမ်းညွှန်ပေးခဲ့သည်။[၄] ထိုသင်ကြားပို့ချချက်ထဲတွင် MeToo အရွေ့၏ ဒစ်ဂျစ်တယ်ဒါရိုက်တာတစ်ဦးဖြစ်သော ဒေါက်တာ Kay က လူမည်းမိန်းမများနှင့် ဂျန်ဒါ non-binary များကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်မှာကြာရှည်လှပြီဖြစ်သော ဒစ်ဂျစ်တယ် misogynoir (မီဆိုဂျနွား) ဆိုသည်ကို “လူမည်းမိန်းမများနှင့် ဂျန်ဒါ non-binary နှင့် ဂျန်ဒါနှစ်မျိုးထက်ကျယ်ပြန့်သောဖော်ပြချက်များရှိကြသော မိန်းမသွင်ပြင်ပေါက်သူများ ဒစ်ဂျစ်တယ်ရပ်ဝန်းများတွင် ကြုံတွေ့ရသောခွဲခြားဆက်ဆံခံရမှုအသစ်အဆန်းတစ်ခု” ဟု အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုခဲ့သည် (Coghill ၂၀၂၄၊ video timestamp ၂၅:၅၇)။ ဒစ်ဂျစ်တယ် misogynoir ကိုကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် ဒေါက်တာ Kay က “လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်း” ဆိုသော အွန်လိုင်းအန္တရာယ်လျှော့ချခြင်းနည်းလမ်းတစ်ခုကို သီအိုရီထုတ်ခဲ့သည် (၄၄:၁၈)။ လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်းဆိုသည်မှာ “ပါးပါးနပ်နပ်ရှိတဲ့တုံ့ပြန်ချက် ဒါမှမဟုတ် အဖြေပြန်ပေးခြင်းနဲ့ စောက်ရေးမပါတာတွေလုပ်ပြီး နောက်ဆက်တွဲကိုသိရချိန်၊ ၊ လူတွေကို လျှောက်လျှောက်လုပ်ရင်ပြန်ခံရမယ်ဆိုတာသိစေဖို့သုံးတဲ့စကားအပြောအဆိုနည်းနာကိရိယာတစ်ခု” ဖြစ်သည် (၄၄:၂၄)။ ဆိတ်ငြိမ်စွာနှင့်လျစ်လျှူရှုနေမည့်အစား လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်းသည် ထရိုးလ်များကိုအာခံပြန်ပြောခြင်းဖြစ်သည်။ လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်းသည် စနစ်တကျဖြစ်နေသောနှောင့်ယှက်မှုများ၊ နိုင်ထက်စီးနင်းပြုကျင့်မှုများနှင့် ဘေးဖယ်ခံထားရသူများ၏ အွန်လိုင်းပေါ်မှအတွေ့အကြုံများထဲမှ တန်းတူညီမျှမရှိမှုများအကြောင်း ရေငုံနှုတ်ပိတ်နေရမည့်အခြေအနေကို လက်မခံငြင်းဆိုခြင်းဖြစ်သည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် ဒေါက်တာ Kay ၏ လက်ခုပ်ပြန်တီးခြင်းသီအိုရီသည် ဘေးဖယ်ခံထားရသူများကို ထပ်မံဖိနှိပ်ရန်အတွက်အသုံးချရမည့်ကိရိယာတစ်ခုမဟုတ်ဘဲ အာဏာရှင်များနှင့် အီလစ်များသက်‌တောင့်သက်တာမရှိစေရန်ကိုသာရည်ရွယ်ခဲ့သော ဝါရင့်မြန်မာ့သရော်မှုအလေ့အထများ၏ကနဦးပေါ်ပေါက်လာရခြင်းအကြောင်းရင်းကို ကျွန်မကိုပြန်လည်အောက်မေ့စေသည်။ ဂျွန်၏မှတ်ချက်အကြောင်း ကျွန်မသိရပြီးနောက်ရက်များတွင် အခြားသောဖီမီနင့်လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များကို ကျွန်မဆက်သွယ်အကြောင်းကြားခဲ့သည်။ ဘာများလုပ်နိုင်စရာရှိသနည်း။ ကျွန်မလုပ်နိုင်သော၊ လုပ်သင့်သောအရာများ ရှိပါသနည်း။ မည်သူ့ကို ကျွန်မအကြောင်းကြားရပါမည်နည်း။ ထရိုးလ်များကို ကျွန်မ မည်သို့ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းသင့်ပါသနည်း။ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များအားလုံးက ဂျွန်နှင့်ဂျွန်၏မှတ်ချက်ကိုဥပေက္ခာသာပြုလိုက်ရန်နှင့် ထရိုးလ်များကိုကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန်အကောင်းဆုံးသောနည်းလမ်းမှာ ၄င်းတို့နှင့်အဆက်အဆံမပြုခြင်းဖြစ်သည်ဟု အကြံဉာဏ်ပေးကြသည်။ ကျွန်မ၏လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များက မှန်သင့်သရွေ့မှန်ကြပါသည်။ လျစ်လျှူရှုခြင်း၊ ဘလော့လုပ်ခြင်း၊ တိုင်ကြားခြင်း[၅]၊ ဆက်ဆံမှုကန့်သတ်ခြင်းနှင့် လူမှုကွန်ယက်စာမျက်နှာများသုံးစွဲမှုကိုရပ်ဆိုင်းခြင်းတို့သည် အွန်လိုင်းနှောင့်ယှက်ခြင်းများနှင့်ပတ်သတ်သော အန္တရာယ်လျှော့ချခြင်းနည်းနာများအဖြစ် အဆိုတင်သွင်းထားကြပြီးဖြစ်သည် (Kulkarni နှင့်အများ ၂၀၂၄)။ သို့ပေသိ ထိုနည်းလမ်းများအပေါ် ကျွန်မဘဝင်မကျမိသည့်အပြင် အွန်လိုင်းနှောင့်ယှက်မှုများကိုခံစားနေရသူများအတွက် ရွေးချယ်စရာအင်မတန်နည်းပါးလှသည်ကို တအံ့တသြဖြစ်မိရသည်။

ထရိုးလ်တစ်ယောက်၏ပုံပန်းသွင်ပြင်ဝိသေသလက္ခဏာဆိုသည်ကို အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုရသည်မှာ ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းအနုပညာကဲ့သို့ပင် အင်မတန်ခက်ခဲလှပါသည်။ Cheng နှင့် ၄င်း၏စာရေးဖော်များ (၂၀၁၇) က အခြေအနေပေးလျှင်၊ အထူးသဖြင့် စိတ်ခံစားချက်ပေါ်မူတည်၍သော်လည်းကောင်း၊ အခြားသောထရိုးလ်များနှင့်ရင်းနှီးထိတွေ့မှုရှိ၍သော်လည်းကောင်း မည်သူမဆို ထရိုးလ်တစ်ယောက် ဖြစ်လာနိုင်သည်ဟု ကောက်ချက်ချထားကြသည် (အလေးထားဖော်ပြချက်ကို ထပ်ဖြည့်ထားသည်)။ အဆက်မပြတ်ထရိုးလ်လုပ်နေသောဂျွန်ကဲ့သို့သောထရိုးလ်တစ်ယောက်ကိုကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန်နည်းလမ်းတစ်ခုဆိုသည်မှာ တိတ်တိတ်နေခြင်းကိုငြင်းဆိုရန်၊ ထိုထရိုးလ်များကိုမှတ်တမ်းတင်ထားရန်နှင့် ဖိနှိပ်သူကိုပြန်လည်အာခံသောပစ္စည်းကိရိယာတစ်ခုအနေဖြင့် ကျွန်မ၏ဘိုးဘွားဘီဘင်တို့အသုံးပြုခဲ့သောသရော်ခြင်းအမူအထကိုပြန်လည်လေ့ကျင့်ရန်တို့ပင်ဖြစ်‌ပေသည်။ စည်းမျဥ်းစည်းကမ်းများ၊ ဥပဒေရေးရာများနှင့် ကော်ပရိတ်စိစစ်မှုများကိုမျှော်ကိုးနေမည့်အစား ထရိုးလ်လုပ်ခြင်းကိုယ်နှိုက်ကိုက ထိုစည်းမျဥ်းစည်းကမ်းများကိုချိုးဖောက်ကာ၊ ၄င်းတို့၏ဟာချက်များကိုရှာဖွေကာ ရရှိလာသောစိတ်နှစ်ခြိုက်ပျော်ရွှင်မှုအပေါ်အခြေခံကာပေါက်ဖွားရှင်သန်လေ့ရှိသောကြောင့် ကျွန်မတို့သည်လည်း ကျွန်မတို့၏ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းကျွမ်းကျင်လာအောင် လေ့ကျင်ကြရမည်ဖြစ်သည်။ ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းသည် ထရိုးလ်များထက် စကားလုံးများနှင့်ပိုမိုသာလွန်စွာဆော့ကစားခြင်းကစားနည်းတစ်ခုသာဖြစ်ပေသည်။[၆] ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းသည် ထရိုးလ်များကို အတည်မယူဘဲ ၄င်းတို့၏တိုက်ခိုက်မှုများကို ဟာကွက်ပြန်ရှာခြင်းဖြစ်သည်။ ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းကြိုးဝိုင်းတွင် ထရိုးလ်များလှောင်ပြောင်ခဲ့သည်ထက် သာလွန်သည့် လိမ္မာပါးနပ်စွာ၊ ပညာသားပါစွာဖြင့် ပြန်လည်လှောင်ပြောင်နိုင်ခြင်းများပါဝင်သည်။ ပက်ခနဲ၊ ဒက်ခနဲနှင့် ပါးပါးနပ်နပ်ပြန်မလှောင်နိုင်သောသူသည် အခြားသူနှင့်ယှဥ်လျှင် အရှုံးသမားသာဖြစ်ပေလိမ့်မည်။

အပေါ်ယံသာကြည့်လျှင် ဂျွန်၏မှတ်ချက်သည် စိတ်ကသိကအောက်ဖြစ်စရာကောင်းလှသည်။ သို့သော် ထိုမှတ်ချက်သည် သေချာစဥ်းစားကြည့်လျှင် ပေါသွပ်သွပ်ရယ်စရာတစ်ခုသာဖြစ်နေသည်။ ကျွန်မတို့၏ မြန်မာဘာသာစကားဖြင့်သာရေးသားထားကြသောဆွေးနွေးချက်များကို ဂျွန့်ခမျာ နားလည်မစွမ်းသာပေ။ “ဒါတွေအကုန်လုံးကို ဂျွန်မဖတ်နေတော့သည့်” အကြောင်းရင်းမှာလည်း ကျွန်မ၏မိခင်ဘာသာစကားဖြစ်သော မြန်မာ/ဗမာဘာသာစကားထဲမှ ဘာသာစကားဗေဒအနုစိတ်များကို ဂျွန့်ခမျာ မကျွမ်းကျင်ရှာပေ။ မြန်မာစကား၏ကြွယ်ဝမှုကို ကျွန်မပြန်လည်ထုတ်လုပ်နိုင်သရွေ့ ဂျွန့်ခမျာ ပြန်လည်ထုတ်လုပ်ရန်နေနေသာသာ အလုံးစုံနားလည်နိုင်စွမ်းမှရှိပါစ။ သို့မဟုတ် ကျွန်မကိုထရိုးလ်လုပ်ရန်လိုသည်ဟု ဂျွန့်ခမျာခံစားခဲ့ရသည်မှာ ကျွန်မသည် သူ့ထက်ပိုအားကြီးသူတစ်ယောက်ဟုပင် ဂျွန်ထင်မြင်မိသောကြောင့်သာဖြစ်ပေလိမ့်မည်။

ထိုနည်းနှယ့်ပင် ဤတစ်ကျော့တွင်ဖြင့် ကျွန်မတော့အနိုင်ရသွားပြန်ပြီထင်ပါသည်။

ကျေးဇူးတင်လွှာ

ဂျွန်၏မှတ်ချက်ကို ကျွန်မကိုပေးပို့ပေးခဲ့သောဒစ်ဂျစ်တယ်လုပ်အားအတွက်ကြောင့် အက်ဒီကို အထူးကျေးဇူးတင်ပါသည်။ ထို့အပြင် ၄င်း၏အသံကိုငှားရမ်းသုံးစွဲခွင့်ပြုခဲ့သော Edna အိထက်နှင့် ဆောင်းပါးမြန်မာဘာသာပြန်ကိုကူညီစိစစ်ပေးခဲ့သော Beyond Moon တို့ကိုလည်း ကျေးဇူးတင်ရှိပါသည်။ ထရိုးလ်ပြန်လုပ်ခြင်းသည် အတူတကွလုပ်ဆောင်ကြသောအခါ ပိုမိုခွန်အားကြီးလှပေသည်။

မှတ်စုများ

၁။ ဥပမာ – တစ်ခါတွင် Free Burma Coalition၊ Free Rohingya Coalition နှင့် Forces of Renewal Southeast Asia အစရှိသော တက်ကြွလှုပ်ရှားမှုဆိုင်ရာအစုအဖွဲ့ပေါင်းများစွာကိုတည်ထောင်ခဲ့သူ ဒေါက်တာမောင်ဇာနည်သည် ၄င်းတက်ရောက်ခဲ့ရာ Wisconsin ပြည်နယ် Madison မြို့တက္ကသိုလ်မှ ဒေါက်တာဘွဲ့ရခဲ့သည်မှာ အမှန်တကယ်မဟုတ်ပါဆိုသောကောလဟလတစ်ခုကို ဂျွန်သည် လူမှုကွန်ယက်စာမျက်နှာများတွင် သတင်းဖြန့်ခဲ့သည်။

၂။ “ဂျွန်” ၏ပို့စ် – “ဒါတွေအကုန်လုံးကို ငါဖတ်မနေတော့ဘူး ဒါပေမဲ့ ငါလိုးမခြူးမေပိုင် လူလိမ်ကြီး”

၃။ “rogerrogerdc” ဟူသောအကောင့်အမည်ချန်ထားခဲ့သော အများပြည်သူမြင်ရသောမှတ်ချက် – “‘ပညာရှင်’ အပေါ်ယံဟန်ဆောင်ထားတဲ့လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု။ ကံမကောင်းလှစွာနဲ့ပဲ အကယ်ဒါးမီးယားက ‘လူဖြူသဘောတရား’ဆိုတဲ့စကားလုံးကိုသုံးခွင့်ပေးပြီး အိမ်ထောင်စုစာရင်း‌‌ကောက်ရင်သုံးတဲ့အချက်တစ်ချက်ပေါ်အခြေခံထားတဲ့လူတစ်စုလုံးကို စီးပွားရေးနဲ့လူမှုရေးဖြစ်စဥ်တွေအကုန်စုပါနေတာကိုညွှန်းတဲ့ “ကိုလိုနီ”တွေပါလို့ ပစ်မှတ်ထားလိုက်တယ်။ ဒီအခြေမရှိအမြစ်မရှိတွေအတွက်တာဝန်ရှိတဲ့ ‘ပညာရှင်’တွေအကုန်လုံးကို သူတို့ကိုထောက်ပံ့ပေးနေတဲ့ အကယ်ဒါးမစ်ပရိုဂမ်တွေကနေ ထုတ်ပလိုက်ဖို့သာကောင်းတယ်”

၄။ ဒေါက်တာ KáLyn Coghill ၏ “hoodratscholarship” ဟူသောဘလော့တွင် ထိုသင်ကြားပို့ချချက်အသံသွင်းထားသည်ကိုကြည့်ရှုနိုင်သည်။

၅။ ဂျွန်၏မှတ်ချက်ကို ၄င်း၏ဌာနသို့တိုင်ကြားရန် ကျွန်မဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့သည်။ လူဖြူမဟုတ်သော မိန်းမမနုဿဗေဒပညာရှင်ဌာနမှူးက ကျွန်မဆီသို့ချက်ချင်းအကြောင်းပြန်ခဲ့သည်။ ကျွန်မတွေ့ကြုံခဲ့ရသည်ကို ၄င်းသည်လည်းစာနာမိသော်လည်း လူမှုကွန်ယက်စာမျက်နှာများကိုစိစစ်ရန် ဥပဒေရေးရာနည်းလမ်းများမရှိကြောင်းနှင့် ၄င်းလုပ်နိုင်သည်မှာ ဂျွန်၏သုတေသနအကြံပေးပါမောက္ခကိုအကြောင်းကြားခြင်းသာရှိသည်ဟု ကျွန်မကိုစာပြန်ခဲ့သည်။ ယခုအချိန်ထိ ဘာသတင်းမှထပ်မံမကြားရသေးပါ။

၆။ “သာသာလေးနဲ့နှက်”ဆိုသော နောက်ထပ်မြန်မာဓလေ့အသုံးအနှုန်းတစ်ခုရှိသေးသည်။ ထိုအသုံးအနှုန်းသည် ဆဲဆိုသောစကားလုံးများသည် တစ်ဖက်သားကိုချက်ချင်းလက်ငင်းစော်ကားစေရာရောက်သော်လည်း မိမိ၏ဝေါဟာရပါးနပ်မှုလှစ်ဟင်းကြောင်းကိုဖော်ပြရာရောက်သောကြောင့်  မိမိ၏ရန်သူတစ်ဖက်သားပစ်မှတ်ကို ယဥ်ကျေးသောစကားလုံးလှလှပပလေးများကိုသာအသုံးပြု၍ စိတ်ကသိကအောက်ဖြစ်စေခြင်းကိုဆိုလိုသည်။

ဤ‌ဆောင်းပါးကို အားဖြည့်အယ်ဒီတာ Paige Edmiston မှစီစဥ်တင်ဆက်သည်။

ကိုးကား

Bailey, M. (2021). Misogynoir Transformed: Black Women’s Digital Resistance. New York University Press.

Buckels, E. E., Trapnell, P. D., & Paulhus, D. L. (2014). Trolls just Want to Have Fun. Personality and Individual Differences, 67, 97–102. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.01.016

Cheng, J., Bernstein, M., Danescu-Niculescu-Mizil, C., & Leskovec, J. (2017). Anyone Can Become a Troll: Causes of Trolling Behavior in Online Discussions. Proceedings of the 2017 ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work and Social Computing, 1217–1230. https://doi.org/10.1145/2998181.2998213

Chu May Paing. (2020). Viral Satire as Public Feeling in Myanmar. In “Pandemic Diaries: Affect and Crisis,” Carla Jones, ed., American Ethnologist website. https://americanethnologist.org/online-content/collections/affect-and-crisis/viral-satire-as-public-feeling-in-myanmar/

Chu May Paing, & Than Toe Aung. (2021a). Talking Back to white “Burma Experts.” Agitate Now. https://agitatejournal.org/talking-back-to-white-burma-experts-by-chu-may-paing-and-than-toe-aung/

Chu May Paing, & Than Toe Aung. (2021b, April 23). Talking Back to white* Researchers in Burma Studies (Conference Presentation). Aruna Global South. https://www.arunaglobalsouth.org/post/talking-back-to-white-researchers-in-burma-studies-conference-presentation

Coghill, K. (2024, February 2). Playback: Clappin’ Back: A Look into Digital Misogynoir and Online Harm Reduction Practices [Medium]. Hoodrat Scholarship. https://medium.com/@hoodratscholarship/playback-clappin-back-a-look-into-digital-misogynoir-and-online-harm-reduction-practices-c256234eb5e1

Ferber, A. L. (2018). “Are You Willing to Die for This Work?” Public Targeted Online Harassment in Higher Education: SWS Presidential Address. Gender & Society, 32(3), 301–320. https://doi.org/10.1177/0891243218766831

Golf-Papez, M., & Veer, E. (2017). Don’t Feed the Trolling: Rethinking how Online Trolling is Being Defined and Combated. Journal of Marketing Management, 33(15–16), 1336–1354. https://doi.org/10.1080/0267257X.2017.1383298

Herring, S., Job-Sluder, K., Scheckler, R., & Barab, S. (2002). Searching for Safety Online: Managing “Trolling” in a Feminist Forum. The Information Society, 18(5), 371–384. https://doi.org/10.1080/01972240290108186

 Kulkarni, M., Durve, S., & Jia, B. (2024). Cyberbully and Online Harassment: Issues Associated with Digital Wellbeing. arXiv. https://arxiv.org/abs/2404.18989

Ortiz, S. M. (2020). Trolling as a Collective Form of Harassment: An Inductive Study of How Online Users Understand Trolling. Social Media + Society, 6(2), 205630512092851. https://doi.org/10.1177/2056305120928512

Owen, T., Noble, W., & Christabel Speed, F. (2017). Trolling, the Ugly Face of the Social Network. In New Perspectives on Cybercrime (pp. 113–139). Palgrave Macmillan UK.

Pfattheicher, S., Lazarević, L. B., Westgate, E. C., & Schindler, S. (2021). On the Relation of Boredom and Sadistic Aggression. Journal of Personality and Social Psychology, 121(3), 573–600. https://doi.org/10.1037/pspi0000335